Endometriose

Endometriose is een chronische aandoening waarbij baarmoederslijmvlies (endometrium) ook groeit op plaatsen buiten de baarmoeder. 

Endometriose kan op verschillende plaatsen voorkomen, maar meestal in de buikholte:

• op het buikvlies;
• op de eierstokken;
• op de ophangbanden van de baarmoeder;
• tussen de blaas en de baarmoeder;
• tussen de endeldarm en de baarmoeder;
• in de darmwand of in de vagina.

Oorzaken

Over de oorzaak van endometriose zijn meerdere theorieën. Op dit moment wordt de theorie van ‘retrograde menstruatie' het meest waarschijnlijk geacht. Dit houdt in dat er tijdens de menstruatie ook wordt gevloeid naar de buikholte. In het menstruatiebloed zitten ook cellen van het baarmoederslijmvlies, die op andere weefsels kunnen uitgroeien tot endometriose-haarden.

Klachten van endometriose

Endometriose hoeft niet altijd klachten te geven. Ook is er geen duidelijk verband tussen de ernst van de endometriose en de mate van de klachten. Endometriose kan meerdere klachten geven.

Buikpijn

De meest voorkomende klacht is pijn onder in de buik. De pijn ontstaat vooral vlak voor en tijdens de menstruatie. Bij ernstige vormen van endometriose kan dagelijks buikpijn voorkomen.

Pijn bij het vrijen

Sommige vrouwen krijgen pijn tijdens het vrijen door endometriose. De pijn wordt diep in de vagina of in de buik gevoeld.

Darm- en blaasproblemen

Wanneer endometriose in de darm of blaas zit, kan dat pijn bij de ontlasting geven of bloedverlies uit de dikke darm tijdens de menstruatie. Ook pijn bij het plassen en meer aandrang om te plassen is mogelijk.

Problemen met de vruchtbaarheid

Endometriose kan verminderde vruchtbaarheid bij vrouwen veroorzaken. Als een vrouw endometriose heeft, wordt in geval van een kinderwens vaak aangeraden niet te lang te wachten met zwanger worden.

Onderzoek

De diagnose endometriose is soms moeilijk te stellen. Om endometriose te kunnen vaststellen, worden meerdere onderzoeksmethoden gebruikt.
Bij het gynaecologisch onderzoek kan aanwezigheid van endometriose in de vagina worden vastgesteld door met een speculum (spreider) de vagina te inspecteren. Met behulp van inwendig onderzoek waarbij zowel via de vagina als de anus wordt gevoeld, (rectovaginaal toucher) kan endometriose tussen de endeldarm en baarmoeder worden gevoeld.

Endometriose in de eierstokken kan worden vastgesteld met behulp van echoscopie. Er ontstaan namelijk typische endometriose-cysten, die goed zichtbaar zijn bij een echo. Endometriose in de buikholte kan met echoscopie niet worden vastgesteld.

Met bloedonderzoek kan de hoogte van het CA-125 worden bepaald. CA-125 is een eiwit dat altijd in het bloed aanwezig is. Een verhoging van het CA-125-gehalte kan op endometriose wijzen. Er zijn ook andere aandoeningen waarbij het CA-125 verhoogd is, en daarom is het geen goede methode om de diagnose te stellen, maar het kan worden gebruikt om te zien hoe actief de endometriose is.

De beste manier om endometriose in de buikholte vast te stellen is door middel van een diagnostische laparoscopie (kijkoperatie in de buik). Op deze manier kan de aanwezigheid en ernst van endometriose worden gezien.

Behandeling

Endometriose is een chronische aandoening en de behandeling ervan geeft wel verlichting van de klachten, maar meestal geen blijvende genezing. De gynaecoloog bespreekt de behandelingsopties met de patiënt. Dit is afhankelijk van de klachten, de ernst van de endometriose en of er sprake is van een kinderwens.

Behandeling met pijnstillers

Behandeling van de pijnklachten kan met behulp van pijnstillende medicijnen (bijvoorbeeld naproxen, brufen, diclofenac). Deze helpen goed tegen de pijn, maar ze remmen de endometriose niet. De pijnstillers werken beter als ze worden ingenomen voordat de pijn heftig wordt.

Hormonale behandeling

Endometriose komt tot rust door hormonen die de opbouw en afbraak van baarmoederslijmvlies remmen. De klachten kunnen hierdoor sterk verminderen. De aanwezigheid van endometriose in bijvoorbeeld de eierstok wordt door hormonen niet verminderd.
Er zijn veel vormen van hormonale behandeling. Het gebruik van de anticonceptiepil zonder stopweek of een mirena®-spiraaltje zijn effectief en weinig belastend. Daarnaast zijn het ook betrouwbare anticonceptiemiddelen.
Het toedienen van hormonen (progestagenen) als tablet of als prikpil is ook effectief, maar geeft wel vaker bijwerkingen.
Tot slot worden wel eens medicijnen voorgeschreven die de overgang nabootsen (GnRH-analogen). Dit is zeer effectief, maar het kan maar een half jaar worden gebruikt, omdat het botontkalking kan veroorzaken. De gebruiksduur kan verlengd worden door het bijgeven van weer andere hormonen die botontkalking voorkomen.

Operatieve behandeling

Endometriose kan operatief worden verwijderd. Meestal tijdens een therapeutische laparoscopie (kijkoperatie in de buik), soms via een buikoperatie (laparotomie). Als er sprake is van uitgebreide endometriose, die ook in de darm of blaas zit, wordt voor een operatie verwezen naar de gynaecologische specialisten op dit gebied van het Radboudumc. Na een operatie blijft het vaak nodig om met hormonale behandeling te voorkomen dat de endometriose terugkomt.